Instelling van de dienst 1)

Direct na de bevrijding van Nederland in mei 1945 behoorden in Zaltbommel de werkzaamheden op het gebied van de sociale zorg en het maatschappelijk werk tot de activiteiten van de afdeling Algemene Zaken van de gemeentesecretarie. Aard en omvang van de werkzaamheden namen zodanig toe dat al gauw een aparte kantoorruimte betrokken moest worden. Dit was slechts een tijdelijke oplossing. In 1951 moest een deel van de werkzaamheden, namelijk de hulpverlening op grond van de Armenwet aan een speciaal orgaan worden overgelaten. Dit werd een instelling van weldadigheid in de zin van art. 21a der Armenwet onder de naam van 'Gemeentelijke Dienst voor Sociale Zaken'. De administratie werd geheel gescheiden van de secretarie.
In een voorstel van 22 mei 1964, nr. 70 betreffende de uitvoering van de Algemene Bijstandswet vonden burgemeester en wethouders van Zaltbommel het wenselijk dat voor de praktische uitvoering van de gemeentelijke sociale zorg de afdeling Sociale Zaken van de secretarie omgezet zou worden in een dienst ex art. 252 der Gemeentewet. Op 20 november 1964 diende burgemeester en wethouders daartoe een voorstel in bij de gemeenteraad. Op basis van dit voorstel werd in de raadsvergadering van 27 november 1964 besloten aan te wijzen als tak van dienst, bedoeld in art. 252 der Gemeentewet: de Gemeentelijke Sociale Dienst. Tevens besloot men tot vaststelling van een beheersverordening voor de dienst, die per 1 januari 1965 in werking zou treden. De belangrijkste artikelen uit deze beheersverordening zijn:
- De dienst is belast met de uitvoering van de Algemene Bijstandswet en het verrichten van alle door burgemeester en wethouders aangewezen werkzaamheden op het gebied van de sociale zorg en het maatschappelijk werk.
- Onder toezicht van burgemeester en wethouders is een directeur belast met de dagelijkse leiding.
- De dienst voert een afzonderlijke administratie van de inkomsten en uitgaven, gescheiden van de overige inkomsten en uitgaven van de gemeente.
- De functie van de kassier wordt uitgeoefend door de gemeente-ontvanger.
- De directeur maakt jaarlijks een begroting, rekening en een verslag op.

Uitbreiding van de dienstverlening

Als gevolg van de invoering van de Algemene Bijstandswet en de Wet Sociale Werkvoorziening halverwege de jaren zestig namen de werkzaamheden van de dienst steeds meer toe. Invoering van genoemde wetten ging bovendien gepaard met aanzienlijke inmenging van de centrale overheid. De hieruit voortvloeiende taakverzwaring werkte dienovereenkomstig door op de (financiële) administratie. Er was onder andere sprake van een toenemende achterstand in archiefverzorging, behandeling van de aanvragen en afdoening van uitkeringen.
De dienst kampte vanaf de oprichting met problemen rond de personeelsbezetting. Aangezien alle gemeentelijke sociale diensten grote personeelstekorten kenden slaagde men er in eerste instantie niet in extra hulp te krijgen voor de uitvoering van de Algemene Bijstandswet. Met toepassing van de Sociale Werkvoorzieningsregeling voor hoofdarbeiders kon een 71-jarige ex-hoofdarbeider aangetrokken worden. 2)
In verband met wijzigingen in de gemeentelijke administratie en toenemende werkzaamheden op het gebied van sociale zorg en maatschappelijk werk besloot de gemeenteraad van Zaltbommel op 26 mei 1972 een nieuwe 'Beheersverordening Gemeentelijke Sociale Dienst' vast te stellen. Deze wijziging betrof onder andere de aanwijzing van een administrateur, die onder toezicht van de directeur, belast werd met de financiële administratie van de dienst.
De besprekingen in 1972 en 1973 om te komen tot een Intergemeentelijke Sociale Dienst, die de gemeenten Ammerzoden, Brakel, Hedel, Kerkwijk, Maasdriel, Rossum en Zaltbommel zou moeten omvatten, hadden niet het gewenste succes. Als gevolg van deze besprekingen is er wel tussen de gemeenten Zaltbommel, Rossum en Heerewaarden een samenwerkingsverband ontstaan. 3) Vanaf 1 januari 1974 ging de Gemeentelijke Sociale Dienst voor beide andere gemeenten een aantal werkzaamheden uitvoeren. Het betrof advisering omtrent aanvragen ingevolge de Algemene Bijstandswet, de rijksgroepsregelingen, de Wet werkloosheidsvoorziening, advisering met betrekking tot bezwaar- en beroepsschriften en hercontrole.
Begin jaren zeventig vertrokken de administrateur, de secretaris van het WSW-schap en een pas ingewerkte collega bij de dienst. 4) Bovendien eisten woonwagenbewoners uit het Woonwagencentrum te Tiel intensieve aandacht toen zij in 1972 bij de Sociale Dienst aanklopten. Samen met de uitvoering van de wet Sociale Werkvoorziening leidde dit tot gespannen verhoudingen binnen de dienst. Hierbij liep de gereorganiseerde financiële administratie aanzienlijke achterstand op.
In 1974 werd de parterre van het pand Markt 10 ter beschikking gesteld van de Gemeentelijke Sociale Dienst, welke echter als onvoldoende werd gekwalificeerd. 5) Op 11 december 1978 verhuisde de dienst naar het pand Ruiterstraat 10, de voormalige huisvesting van de Zusters Franciscanessen (Hospitium). Verbouwing van het pand was echter nodig om deze als kantoorruimte geschikt te maken. Met ingang van juli 1982 is de dienst verhuisd van Ruiterstraat 10 naar Markt 12, waar onderdak werd gevonden in het gerenoveerde gemeentehuis.
Vanaf 1 januari 1988 beëindigde de Gemeentelijke Sociale Dienst de dienstverlening aan de gemeenten Rossum en Heerewaarden. 6)

Opheffing van de dienst 7)

In de vergadering van 27 april 1989 besloot de gemeenteraad van Zaltbommel tot het instellen van een onderzoek naar de voor- en nadelen van het opheffen van het Bedrijf Gemeentewerken, de Gemeentelijke Sociale Dienst en het functioneren van de gemeentelijke secretarie. Het college van burgemeester en wethouders heeft daarop in de vergadering van 16 mei 1989 besloten de opdracht tot dit onderzoek te verstrekken aan het Bureau Mede. Bij het onderzoek werd dit bureau bijgestaan door de gemeentelijke Stuurgroep Organisatie.
Op 29 september 1989 kwam Bureau Mede met het definitieve verslag 'Rapportage Organisatie gemeente Zaltbommel' waarin zij een beeld gaf van de Gemeentelijke Sociale Dienst zoals zij tot dan toe functioneerde. Het takenpakket van de dienst omvatte in 1989 onder meer:
- Uitvoering van de Algemene Bijstandswet.
- Uitvoering van de Leerplichtwet.
- Uitvoering van de Wet Werkloosheidsvoorziening.
- Begeleiding van langdurig werklozen en sociaal-culturele activiteiten ten behoeve van niet-actieven.
- Uitvoering van de bijdrageregeling wet op de bejaardenoorden.
De dienst was opgebouwd uit de afdelingen bijstandsmaatschappelijk werk, juridische en interne zaken en financiële administratie. De werkdruk binnen de dienst was groot. Over het algemeen was het een efficiënt werkende dienst. In de vergadering van 29 januari 1990 besloot de gemeenteraad tot reorganisatie van het gemeentelijk apparaat van Zaltbommel. De Gemeentelijke Sociale Dienst werd als tak van dienst opgeheven en per 1 januari 1991 ondergebracht bij de sector Welzijn van de secretarie.