Archieven

 

Uw zoekacties: Wapenalbum van familiewapens Bommelerwaard, 1300-1850

3070 Archief van de Geërfden (dorpsbestuur), vanaf 1810 Dorpspolder, Brakel, 1659 - 1837

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inleiding
Voor een inleiding op de geschiedenis van de dorpsorganisatie / geërfdenorganisatie van Brakel voor1810 zie de inleiding bij het 'Archief van het dorpsbestuur van Brakel 1645-1810' (archiefblok 3117).
De competentiescheiding tussen de diverse instanties, zoals de geërfdenorganisatie, het gericht, de dijkstoel en de administratie van de heerlijkheid was niet altijd duidelijk. Bovendien bekleedden veel 'dorpsbestuurders' meerdere functies. Als gevolg daarvan was de archiefvorming weinig consequent.
Het is niet eenvoudig voor een onderzoeker om te beredeneren wat er aan archivalia van voor juni 1810 van de in de vorige alinea genoemde instanties bewaard is gebleven en in welke archiefbewaarplaatsen die stukken berusten. Dat komt niet alleen door de wijze waarop de organisatie van het bestuur in die periode was geregeld, maar ook door de manier waarop eigenaren en beheerders nadien met archiefbescheiden zijn omgesprongen.
De in de dorpen/heerlijkheden gevormde bestuursarchieven van vóór 1798 hadden het beste in zijn geheel bij elkaar kunnen blijven. Het proberen te scheiden van archivalia van de geërfdenorganisatie en het gericht, die meestal nog sterk verweven waren met de stukken over de administratie van de (rentmeesters van de) heerlijkheid, moest wel leiden tot inconsequenties en onduidelijkheden. De geërfdenorganisaties verloren vanaf 1798 en zeker vanaf de instelling van de moderne burgerlijke gemeenten in 1810 wel veel taken aan de gemeentebesturen, maar zij gingen in afgeslankte vorm door als dorpspolders-avant-la-lettre en voelden zich waarschijnlijk terecht meer de belangenbehartigers van de geërfden dan de nieuwe gemeentebesturen, die in het begin niet democratisch tot stand kwamen en weinig bevoegdheden hadden. Meestal is het dan ook niet tot een verdeling van archivalia tussen dorpspolder en gemeentebestuur gekomen. In de meeste Bommelerwaardse dorpen zijn de stukken van de geërfdenorganisatie van voor 1810 dus blijven berusten onder de dorpspolders. Die dorpspolders zijn in deze eeuw allemaal opgeheven en hun archieven werden uiteindelijk eigendom van het waterschap Rivierenland.
In Brakel kwam het echter wel tot een verdeling van de archiefstukken van de geërfdenorganisatie. Althans, de in het hierboven genoemde archiefblok 3117 opgenomen stukken van voor 1810, die grotendeels handelen over niet-waterstaatszaken, zijn nu eigendom van de gemeente en waarschijnlijk bij het ontstaan van de moderne gemeente Brakel overgenomen van de oude geërfdenorganisatie.
Achteraf bezien is het zeer gelukkig te noemen dat het in Brakel tot een verdeling van stukken is gekomen. Het gedeelte dat onder het beheer van de dorpspolder bleef heeft namelijk na de opheffing van de dorpspolder in 1934 in het (oude) gemeentehuis van Brakel berust en bleek bij de overbrenging naar het districtshuis in Zaltbommel, na de samenvoeging van de polderdistricten Bommelerwaard beneden en boven de Meidijk in 1969, vrijwel volledig door vochtschade verloren te zijn gegaan. Slechts enkele dozen met, in zeer slechte staat verkerende, archiefstukken resteerden. In een brief d.d. 30 november 1980 aan de Dijkstoel van het Polderdistrict Bommelerwaard (kopie aanwezig in dienstadministratie Streekarchief Bommelerwaard) schrijft P.J. de Jong, oud-secretaris van het Polderdistrict onder andere dat de archieven afkomstig van het voormalige Polderdistrict Bommelerwaard beneden de Meidijk (waaronder het archief van de dorpspolder Brakel) bestaan 'uit een trieste hoeveelheid stukken die ik voor meer dan de helft verrot aantrof [na de samenvoeging van de polderdistricten Bommelerwaard Boven en Beneden de Meidijk] in de kelder van 'de Ronduit' [het voormalige gemeentehuis van Brakel], die (voor zover nog vervoerbaar) te drogen werden gelegd op de zolder van het districtshuis'. Volgens mondelinge informatie van de heer J. van Heeswijk te Kerkdriel verkregen in 1988, hebben de toenmalige provinciale archiefinspecteur, de heer P. Beltjes, en hij zich helaas genoodzaakt gezien een groot gedeelte van wat er van de archieven restte, weg te doen. Het was meer papierpulp dan archief en herstel was niet mogelijk. Het gedeelte dat van het archief van de geërfdenorganisatie / dorpspolder tot op de dag van vandaag is overgebleven is in de jaren zeventig en negentig van de vorige eeuw gerestaureerd. Daardoor kunnen alle stukken nu weer ter inzage worden gegeven, maar helaas geldt voor veel stukken dat ze door de opgelopen waterschade zeer slecht leesbaar zijn.
Het is een schrale troost dat een oude handgeschreven inventaris van de hand van G.L. van der Helm, van dit archief bewaard bleef, zodat ongeveer bekend is wat verloren ging. 1) Van de in die inventaris beschreven stukken zijn slechts de nummers 2, 5a-b, 6a-d, 7a-p, 40, 45-50, 53c, 53I, 53K-L, 54a-g en 55 bewaard gebleven en twee ongenummerde pakken. Alhoewel die inventaris feitelijk niet tot dit archief behoort is een exemplaar van die inventaris opgenomen als documentatie bij dit archief (nummer 3070/58), zodat onderzoekers aan de beschrijvingen kunnen zien wat exact verloren ging. Het genoemde restant van het archief is in deze inventaris nader beschreven. De datering van die inventaris is niet meegenomen met de bepaling van het begin- en eindjaar van dit archief.
De in deze nieuwe inventaris onder de nummers 1, 47, 54-57 beschreven stukken zijn aangetroffen in archiefblok 3115 'Archieven van de gemeente Brakel, Poederoijen, Munnikenland en Loevestein 1810-1811 en Brakel 1811-1955' en tijdens de inventarisatie van dat blok overgebracht naar dit archief.
In het Gelders Archief te Arnhem bevindt zich het grote en bijzonder rijke archief van de familie Van Dam van Brakel. Hierin berusten niet alleen veel bijzonder waardevolle en interessante stukken over de familie en over het beheer van de heerlijkheid Brakel, maar ook veel stukken die eigenlijk thuishoren in het archief van de geërfdenorganisatie/dorpspolder. Daarnaast berusten er, door de verwevenheid van functies en de invloed van de heer op het hele reilen en zeilen van het dorp, stukken in die eigenlijk thuis horen in het archief van de Hervormde gemeente van Brakel, het archief van de Dijkstoel van Brakel en zelfs enige stukken die behoren tot het archief van de burgerlijke gemeente Brakel uit de eerste helft van de negentiende eeuw. Wilhelmus van Dam, burgemeester van Brakel in de periode 1818-1841, heeft die blijkbaar mee naar huis genomen en daar bewaard. Overigens in die tijd volstrekt niet ongebruikelijk. Hoe begrijpelijk en verklaarbaar de aanwezigheid van stukken behorende tot andere archieven in familie-archieven echter ook is, daarmee gaat het eigendomsrecht van die stukken nog niet automatisch over op die familie.
Voor de stukken van de Dorpspolder Brakel van ná 1837 zie archiefblok 3066: Archief van het Polderdistrict Bommelerwaard beneden de Meidijk en inliggende dorpspolders 1838 - 1968.
Het archief beslaat 0,48 meter planklengte (4 dozen). Aan de openbaarheid zijn geen beperkingen gesteld.
J. Buylinckx, 2013.
Noten
1. G.L. van der Helm, Inventaris van het archief van het dorps-en polderbestuur der heerlijkheid Brakel, z.pl., z.jr. (handgeschreven). De inventaris is ongedateerd, aangenomen wordt dat hij in de jaren tachtig van de 19e eeuw is gemaakt omdat Van der Helm in de jaren 1887-1888 ook werkte aan de polderarchieven van de Nederbetuwe (Zie P.G.J. Huismans, J.M.M. Meulenaars-v.d. Eerden, A.B. van 't Wel-Nieman, Inventaris van de archieven van het polderdistrict Nederbetuwe en haar rechtvoorgangers (1264) 1509-1981 (1982), Zoetermeer 1995, p.12).
2. J. den Draak m.m.v. A. Houtkoop en F.F.J.M. Geraedts, Het archief van de familie Van Dam van Brakel (1307-1379), 1381-1959, Gelders Inventarisreeks nr. 27, Arnhem 1989.

Kenmerken

Datering:
1659 - 1837
Verversingsgraad:
onregelmatig
Taal:
Nederlands
Omvang in meters:
0,60