Een Culemborgse paasbroodbakker

In 2022 vallen Pesach en Pasen in dezelfde periode. Daarom aandacht voor een klein, maar bijzonder archiefje van de Israëlitische Stoompaaschbroodbakkerij van Izak Ruben Vorst aan de Ridderstraat in Culemborg. Voor iedereen: Vrolijk Pasen, Chag Sameach en Mabrouk Ramadan

Izak, geboren in 1861, is derde generatie bakker. Zijn vader, Ruben Izak, heeft een bakkerij op de Nieuwstad en opa Izak Ruben heeft een bakkerij aan de Varkensmarkt. Deze bakkerij wordt na het overlijden van opa Izak in 1876 door Ruben overgenomen. In de publicatie ‘De Joodse graven aan de Achterweg’ van S. Lammers lezen we dat Ruben een goed commercieel gevoel heeft. Hij adverteert rond Sint Nicolaas dat hij ‘best St. Nicolaasgoed’ heeft voor 50 cent per 5 ons en plaatst regelmatig advertenties met ‘Zondags vers brood’. Ruben overlijdt echter al in 1901.

Izak is in 1897 getrouwd met de Amsterdamse Paulina Gomperts. Hij richt in 1900 een Israelitische stoompaaschbroodbakkerij op aan de Ridderstraat. Paasbrood is ongezuurd brood dat wordt gegeten tijdens Pesach. In het archief vinden we een aanvraagbrief met tekening en het proces verbaal waarin hij hiervoor toestemming krijgt. De werkbanken voor het maken van het deeg worden aangedreven door een gasmotor van 3 PK. En er komt een bakoven van steen en ijzer.

In het archief van de paasbroodbakkerij zitten allerlei kaartjes met bestellingen, vrachtbrieven, prijslijsten en verpakkingsmateriaal.

Op de briefkaart hieronder zie je dat hij het commercieel inzicht van zijn vader heeft geërfd. Hij prijst zijn bakkerij prachtig aan als ‘grootste inrichting in Nederland met een productie van 1000 kg per dag', wijst op de 'fijnste meelsoorten' en 'nette soliede cartonnen doozen'. Dat laatste is ook wel echt bijzonder. Volgens ‘De geschiedenis van de Matze-fabricage in Amsterdam’, geschreven door A.L. de Haan in het Nieuw Israëlietisch Weekblad van 18 april 1924 was hij de eerste matzefabrikant die de broden niet in manden overdekt met lakens bezorgt, maar in kartonnen dozen. Matzes worden gebakken onder rabbinaal toezicht. Een van de belangrijke voorschriften is dat het brood niet mag gisten, dus het moet snel worden gemaakt. Het meel moet ook vooraf worden goedgekeurd. Om matzes te maken moet eerst het meel worden gezeefd. Daarna wordt het met water gemengd en met een pletwalser of braakmachine tot deeg gekneed. Het deeg wordt dun gewalst, in een cirkelvorm gesneden, van gaatjes voorzien en gebakken. Dat het maken van matze met een machine niet ongevaarlijk was, lezen we in een kennisgeving van een ongeval aan de burgemeester van Culemborg. Hierin staat dat Nathan Pekel, rabbinaal opzichter en meesterknecht, op maandag 14 maart 1904 's ochtends om 7 uur in de bakkerij met zijn rechterhand tussen een wals en een plaat van een braakmachine is gekomen.Zijn hand is verminkt en hij kan zijn werkzaamheden voorlopig niet uitvoeren, aldus dit verslag.

De bakkerij blijft niet zo lang bestaan. In 1910 vertrekken Izak en zijn vrouw naar Utrecht. Daar overlijdt hij, zonder beroep, in 1921.