Archieven

Notarissen zijn personen die bevoegd zijn om onder bepaalde voorwaarden stukken op te stellen die tot bewijs kunnen dienen: notariële akten genaamd. Er zijn allerlei soorten akten. Meestal wordt met een trefwoord kort de inhoud aangegeven: verkoping, boedelscheiding, testament, statuten, verpachting, royement enzovoorts. Zie voor een overzicht van allerlei termen en begrippen onze uitgebreide woordenlijst.

Het notariaat bestaat al vanaf de Romeinse tijd. In de Middeleeuwen waren ook in het Gelderse rivierengebied notarissen actief; meestal geestelijken. Aanvankelijk bewaarden notarissen van de door hen opgemaakte akten geen afschrift of vastgesteld concept (minuut). Maar in de late Middeleeuwen werd ingezien dat het van belang was dat van de opgemaakte akten een afschrift of vastgesteld concept bewaard bleef. Het geheel van de akten van een notaris wordt zijn protocol genoemd. Van de protocollen van Middeleeuwse notarissen is bij het RAR alleen een protocol van een Zaltbommelse notaris over de jaren 1432-1440 bewaard gebleven. Na de Middeleeuwen verdween het notariaat in bepaalde delen van ons land, ook in het Gelders Rivierengebied, tot in 1811. Voor het opmaken van akten ging men toen naar de plaatselijke en regionale gerechtsbanken. Culemborg vormt daarop in het werkgebied van het RAR een uitzondering, daar waren zeker vanaf het einde van de 17e eeuw wel notarissen actief. Daar konden inwoners zich wenden tot een notaris of tot de schepenbank voor het opmaken een akte. Akten voor 1811 zijn bij het Regionaal Archief Rivierenland in afschrift te vinden via de registers van de vrijwillige rechtspraak (geloftesignaten) in de verschillende rechterlijke archieven. Voor Culemborg zie toegang 1516, met akten en repertoria van notarissen vanaf 1680.

Na de inlijving van Nederland bij het Franse keizerrijk in 1810 werden met ingang van 1 maart 1811 de Franse wetten van kracht verklaard. Dat bracht veranderingen voor het notariaat met zich mee en betekende dat ook in het Gelders Rivierengebied notarissen actief werden. De Franse notariële wetten bleven van kracht tot ze in 1842 werden vervangen door de nieuwe Wet op het Notarisambt. Die wet bleef van kracht tot de invoering van de Notariswet in 1999.

Het Regionaal Archief Rivierenland beheert de openbare akten van notarissen wiens standplaats was en is gelegen in het huidige werkgebied van de dienst: de gemeenten Buren, Culemborg, Maasdriel, Neder-Betuwe, Tiel, West Betuwe en Zaltbommel. De keuze voor een notaris was vrij. In het algemeen kun je een akte vinden in de akten van de notaris uit de woonplaats, of naburige plaats. Sommige, grotere, plaatsen hadden meerdere notarissen tegelijk. Bij het RAR zijn notariële archieven aanwezig van notarissen uit de volgende standplaatsen.

Het protocol van een notaris is een geheel dat bestaat uit drie elementen:
- het repertorium
- de akten (minuten)
- de akten/registers van wisselprotesten.
Alleen de protocollen worden uiteindelijk verplicht overgebracht naar een openbare archiefbewaarplaats. De archieven bevatten dus in de regel niet de kantoorarchieven (administratie) van de notarissen.

Notarissen waren verplicht om van de uitgegeven akten een register bij te houden: een index op de akten. Een dergelijk register wordt een repertorium genoemd (meervoud repertoria). In het repertorium noteerde de notaris onder andere het volgnummer van een akte, de datum van afgifte, de soort akte en een korte samenvatting met vermelding van de betrokken partijen en de eventuele goederen. De notaris bewaarde en bewaard de minuten van akten eenvoudig op chronologische volgorde van aktenummer. Soms per jaar, soms in doorlopende reeksen over meerdere jaren. Met behulp van het repertorium kon en kan de notaris en de onderzoeker een akte in zijn archief vinden, door te zoeken met behulp van het jaartal en het akte nummer.

Notariële akten worden openbaar na 75 jaar, met uitzondering van testamenten die pas na 100 jaar ter inzage zijn.

Veel akten hebben betrekking op twee onderwerpen.
- Akten betreffende het familie- en erfrecht:
Voorbeelden hiervan zijn: akten met trouwbeloften, huwelijks-toestemmingen, huwelijksvoorwaarden, voogdijregelingen, testamenten, codicillen, boedelinventarisaties, verzegeling en ontzegeling van boedelgoederen, boedelscheidingen.
- Akten in de vermogensrechtelijke sfeer
Voorbeelden hiervan zijn: koop, verkoop, ruiling, schenkingen, huur, (erf)pacht, arbeidsovereenkomsten, borgtochten, oprichting vennootschappen.

In het Wetboek van Koophandel wordt voorgeschreven dat notarissen een register bij moeten houden van door hen opgemaakte akten van wisselprotest. Een wisselprotest is de weigering van acceptatie of van betaling van een wisselbrief (een onvoorwaardelijke opdracht tot betaling van een bepaalde som). Dit 'protest' werd vastgelegd in een apart register van wisselprotesten. Bij diverse notarissen worden die wisselprotesten aangetroffen.

Het Regionaal Archief Rivierenland heeft alle repertoria uit de periode 1811 - 1925 in de computer ingevoerd. U kunt eenvoudig zoeken op naam van een persoon of instelling/organisatie of op trefwoord. In de zoekingang 'Personen' op de website wordt het resultaat van uw zoekvraag getoond.

U kunt eenvoudig zoeken; echter voor de akte zelf moet u naar de studiezaal van het Regionaal Archief Rivierenland komen. De akten zelf zijn namelijk niet gedigitaliseerd, alleen de toegang er op.

De informatie in de repertoria is door het Regionaal Archief Rivierenland letterlijk overgenomen. Helaas schreven notarissen niet altijd de namen van personen of goederen correct op. U moet altijd rekening houden met verschillende schrijfwijzen!

Notarissen zijn verplicht de onder hen opgemaakte akten 20 jaar te bewaren. Vroeger was er een notaris-bewaarder die de series ouder dan 20 jaar van meerdere notarissen onder zich bewaarde. Sinds 1999 is de Centrale Archief Selectiedienst in Winschoten aangewezen als bewaarplaats voor alle oudere notariële akten totdat ze naar een openbare archiefbewaarplaats gaan.

Als een notaris stopt met zijn praktijk, worden alle akten overgedragen aan een opvolger. Als je een akte heeft laten maken bij een notaris en je wilt weten wie de opvolger is, dan kun je deze zoeken via het online beschikbare

Centraal testamentenregister